EM08: Λογοτεχνία και τοπική ιστορία

Στο μάθημα εξετάζεται η αποτύπωση της Τοπικής Ιστορίας στη Λογοτεχνία, κατά βάση στην αφηγηματική πεζογραφία, μέσα από τη θεωρία της αναπαράστασης του χώρου/τόπου στο λογοτεχνικό κείμενο. Η σύγκριση του υφιστάμενου τρισδιάστατου χώρου (geospace) με τον κειμενικό χώρο είναι μια περίπλοκη διαδικασία, καθώς ο λογοτεχνικός χώρος είναι κατ’ ουσίαν μια μεταφορά, μια άυλη λεκτική ανάπλαση, ένας μετα-χώρος (literary metaspace) που αποκτά οντότητα μέσα σε μία συγκεκριμένη μυθοπλασία.

Υπ’ αυτήν την έννοια συνιστά ένα είδος ετεροτοπίας (heterotopia), όπως σκιαγραφείται γενικά από τον Michel Foucault, έναν τόπο έξω απ’ όλους τους τόπους μολονότι η θέση του μπορεί να είναι προσδιορίσιμη. Σε αδρές γραμμές ο λογοτεχνικός χώρος ορίζεται ως το περιβάλλον στο οποίο ζουν και κινούνται οι χαρακτήρες μιας αφήγησης. Ο μυθοπλαστικός χώρος δεν εξομοιώνεται ούτε αντιγράφει πιστά τις χωρικές όψεις του κόσμου, αλλά προσομοιάζει στον βιωματικό χώρο της αρχιτεκτονικής θεωρίας. Ο τελευταίος αρθρώνεται από τις αντανακλάσεις της συλλογικής μνήμης και της ατομικής εμπειρίας που εγγράφονται πάνω του και τον μετατρέπουν σε τόπο, σε μια εδαφική έκταση όπου καθοριστικά συμβάντα για το σύνολο και το άτομο (π.χ. ιστορικά στιγμιότυπα, κοινωνικές συνθήκες, έντονες προσωπικές αναμνήσεις) τον σημαδεύουν ανεξίτηλα και ενσαρκώνονται συμβολικά από αυτόν.

Τα ποικίλα θεωρητικά σχήματα για τη δόμηση του χώρου στη λογοτεχνία εμφανίζουν αξιοπρόσεκτες ομοιότητες, οι οποίες συγκροτούν τρεις βασικές αναλυτικές κατηγορίες: α. το γεωγραφικό σκηνικό που αναπαρίσταται άμεσα ή υποδηλώνεται έμμεσα στο κείμενο, β. η επιρροή του χρόνου στο προαναφερόμενο γεωγραφικό σκηνικό, όπου η συνύφανση της Ιστορίας με τον τόπο αποτελεί την κυριότερη εκφάνση του χωροχρονικού συμπλέγματος της αφήγησης και γ. ο συντελεστής της γλώσσας στον σχηματισμό της λογοτεχνικής τοπογραφίας. Εδώ σημαντικό ρόλο παίζουν οι αθέατες χωρικές όψεις που αφομοιώνονται από τη γλώσσα: δημοτικά τραγούδια, θρύλοι, λαϊκά δρώμενα, λέξεις του τοπικού ιδιώματος, διακειμενική σύνδεση με την τοπική ιστοριογραφία.